Ekran bağımlılığı, bireyin dijital cihazlara olan kullanımını kontrol edememesi durumudur. Kişi, akıllı telefon, tablet, bilgisayar ya da televizyon karşısında uzun saatler geçirir ve bu davranışı istemeden, farkında olmadan sürdürür. Zamanla bu durum sosyal ilişkileri, iş/okul performansını ve fiziksel sağlığı olumsuz etkiler. Asıl tehlike ise bireyin bu durumdan rahatsızlık duymaması ve bunu bir bağımlılık olarak görmemesidir.

Bağımlılık düzeyinde ekran kullanımı, sadece uzun süreyle sınırlı değildir. Amaç dışı, tekrarlayan ve kişinin yaşam kalitesini bozan bir kullanım söz konusudur. Bu durumda kişiler genellikle boşluk, stres, yalnızlık gibi duygularla başa çıkmak için ekranlara yönelir. Zamanla bu bir kaçış değil, bir zorunluluk halini alır.

Ekran bağımlılığı tedavisi, yalnızca ekran süresini kısıtlamakla değil, aynı zamanda bu kullanımın altında yatan duygusal nedenleri keşfetmekle mümkündür.

Ekran Bağımlılığı Nedir?

Ekran bağımlılığı, kişinin akıllı telefon, tablet, bilgisayar veya televizyon gibi dijital cihazları aşırı kullanmasına ve zamanla bu kullanımı kontrol etmekte zorlanmasına verilen genel addır.

Kimi zaman sosyal medya hesaplarını sürekli yenileme ihtiyacı duyabilir, kimi zaman oyun oynama isteğini bırakmakta zorluk yaşayabilirsiniz. Günün büyük bir bölümünü ekrana bakarak geçiren bireylerde, gerçek hayat sorumluluklarını erteleme veya sosyal ilişkilerden uzaklaşma gibi davranışlar gözlemlenebilir. Bu durum ise ruhsal ve bedensel sağlığı olumsuz etkileyebilir.

Ekran Bağımlılığı Belirtileri Nelerdir?

Her uzun ekran kullanan kişi bağımlı değildir. Ancak aşağıdaki belirtiler birden fazlaysa, bu durum ekran bağımlılığı göstergesi olabilir:

•          Ne kadar süre geçtiğinin farkında olunmadan saatlerce ekrana bakmak.

•          Cihazdan uzak kalınca huzursuzluk, sinir, stres yaşamak.

•          Uyumadan hemen önce ekran kullanımı nedeniyle kaliteli uyuyamamak.

•          Dikkat eksikliği, unutkanlık, görevleri erteleme.

•          Aile ve arkadaşlarla vakit geçirmek yerine ekran tercih etmek.

•          Günlük yaşamı organize etmekte zorluk yaşamak.

•          Göz yorgunluğu, boyun-sırt ağrısı, baş ağrısı.

Özellikle çocuklar ve bebeklerde bu belirtiler daha farklı gözlemlenir. Bebeklerde ekran bağımlılığı belirtileri arasında en sık görülenler:

•          Göz temasının azalması

•          Dil gelişiminde yavaşlama

•          Oyunlara ve sosyal etkileşime ilgi göstermeme

•          Uyaranlara karşı duyarsızlık

•          Aşırı ağlama ya da sinirlilik

Bu yaş gruplarında ekranın etkisi daha kalıcı olabilir. Bu nedenle erken müdahale hayati önem taşır.

Kimlere Ekran Bağımlısı Denir?

Ekran bağımlısı olarak tanımlanan kişiler, dijital cihazlarla geçirdikleri süreyi kontrol etmekte güçlük çekmekle kalmaz, aynı zamanda sosyal, akademik ve mesleki yükümlülüklerini de büyük ölçüde aksatırlar. Bu durum farklı yaş gruplarını kapsar:

1.         Çocuklarda ekran bağımlılığı

Özellikle 3-4 yaşından itibaren dijital cihazlarla tanışan çocuklar, gelişim süreçlerinde çeşitli risklerle karşılaşırlar. Küçük yaşta ekrana maruz kalan bireyler, sosyal becerilerin yeterince gelişememesi gibi sorunlar yaşayabilirler. Çocuklarda ekran bağımlılığı zararları arasında, iletişim kurma güçlükleri, dikkat dağınıklığı ve akademik başarıda düşüş gibi konular sayılabilir.

2.         Yetişkinlerde ekran Bağımlılığı

Sadece çocuklar veya gençler değil, yetişkinler de bu problemin içinde yer alabilir. İş veya gündelik hayat stresinden kaçmak isteyen birçok kişi, bilgisayar oyunlarına ya da sosyal medyaya yönelir. Zamanla bu yönelim, gerçek hayattaki sorumluluklardan uzaklaşmayı ve içe kapanmayı tetikleyebilir. Ekrandan uzak kalınan zamanlarda gerginlik ve mutsuzluk hissi ortaya çıkabilir.

3.         Bebeklerde ekran bağımlılığı

Henüz dil ve sosyal becerileri gelişmemiş bebeklerin fazla ekran süresiyle karşılaşması, genel gelişimlerini sekteye uğratabilir. Görsel uyaranlara sürekli maruz kalmak, yüz yüze iletişim yerine ekrana bağımlı hâle gelmek, erken dönemde dikkat edilmesi gereken konulardandır.

Ekran Bağımlılığından Nasıl Kurtulunur?

Dijital dünyayı büsbütün hayatımızdan çıkarmak elbette gerçekçi değildir. Ancak ekran kullanımını kontrol altına almak mümkündür ve çoğu zaman doğru yaklaşımlar uygulandığında yaşam kalitesinde belirgin bir artış görülür.

Ekran bağımlılığını azaltmak için şu yöntemlere başvurabilirsiniz:

•          Günde kaç saat ekran kullandığınızı ölçerek başlayın. Çoğu kişi tahmin ettiğinden çok daha fazla zaman harcadığını fark eder.

•          Günün belirli saatlerinde tüm cihazlardan uzak kalın. Özellikle yemek saatleri ve uyumadan önceki son 1 saat bu zamanlara dahil edilmelidir.

•          Sürekli gelen bildirimler dikkat bölerek ekran süresini artırır.

•          Spor, yürüyüş, kitap okuma, müzik dinleme gibi ekran dışı aktiviteler geliştirin.

•          Aile bireyleriyle birlikte dijital detoks planı yapın. Grup olarak hareket etmek daha sürdürülebilir olur.

•          Özellikle çocuklar için, uzman psikolog veya pedagogdan destek almak gerekebilir. Ekran bağımlılığı tedavisi, davranışsal terapi teknikleriyle desteklenebilir.

Ekran Bağımlılığının Sonuçları Nelerdir?

Ekran bağımlılığının zararları, sadece zihinsel sağlığı değil, fiziksel gelişimi de etkiler. Yaşa bağlı olarak bu zararlar değişiklik gösterir. Detaylıca bakacak olursak:

•          Göz kuruluğu, bulanık görme

•          Hareketsizlik kaynaklı kilo artışı

•          Postür bozuklukları, boyun ve bel ağrısı

•          Uykuya dalmakta güçlük ve kalitesiz uyku

•          Anksiyete ve depresyon

•          Dikkat eksikliği ve hafıza sorunları

•          Aile içi iletişim sorunları

•          Gerçek hayattaki sosyal becerilerin zayıflaması

•          Sosyal etkileşim becerilerinde yetersizlik

•          Konuşma geriliği

•          Dikkat dağınıklığı