Asbest, doğada lifsi yapıya sahip silikat minerallerini ifade eder. Kayalarda doğal olarak bulunur ve genellikle demir, magnezyum ya da kalsiyum içeren bileşiklerden oluşur. Isıya, kimyasallara ve aşınmaya son derece dirençli olan bu mineraller, özellikle 19. ve 20. yüzyılda birçok farklı sektörde vazgeçilmez hale gelmiştir. Bu liflerin en temel özelliği, birbirlerinden kolayca ayrılabilmeleri ve bu sırada havaya karışarak çok küçük parçacıklar hâline gelmeleridir.

Zamanla, uzmanlar bu lifsi parçacıkların solunduğunda akciğerler başta olmak üzere vücudun çeşitli bölgelerinde birikerek ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğini keşfetmiştir. Liflerin boyutları ve şekilleri, vücudun savunma mekanizmalarının onları tamamen yok edememesine sebep olduğundan, akciğerlerde kalıcı ve tahrip edici hasarlar meydana gelebilir. Bu risk, ev veya iş yeri ortamında yapılan tadilatlar sırasında daha da artar; çünkü kırma, kesme ya da delme işlemleri liflerin havaya karışma olasılığını yükseltir.

Asbest Hastalığı Nedir?

Mikroskobik lif parçacıkları solunduğunda, akciğer dokusuna yerleşerek çeşitli reaksiyonlara yol açar. Maruz kalmanın boyutu ve süresi arttıkça bu hastalıkların oluşma riski de paralel şekilde yükselir. Toplumda toz hastalığı olarak bilinen bazı akciğer rahatsızlıklarının kökeninde de benzer lifsi partiküllere maruz kalmak vardır.

Asbest hastalığı genel bir ifade olup, akciğer zarında kalınlaşma veya sıvı birikimi gibi daha hafif etkilerden, mezotelyoma gibi ölümcül olabilen kanser türlerine kadar geniş bir yelpazeyi içine alır.

Erken dönemde belirti vermediği için teşhis konması zordur. Hastalığın tipik belirtileri arasında uzun süren öksürük, nefes darlığı, göğüs ağrısı ve halsizlik yer alır. Yapılan tetkiklerde akciğer dokusunda tipik hasar ve lif birikimi gözlemlenebilir.

Asbestin Sağlık Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Asbestin sağlık üzerindeki etkileri çoğunlukla solunum sisteminde yoğunlaşır. En büyük tehlike, bu maddenin liflerinin solunmasıdır. Vücuda alınan asbest lifleri, akciğer dokusuna yerleşerek zamanla tahribata neden olur. Bu durum genellikle yıllar içinde ortaya çıkar ve belirtiler gecikmeli olarak hissedilir.

Asbestin neden olduğu sağlık sorunları şunlardır:

Asbestozis (akciğerlerde sertleşme ve nefes alma güçlüğü)

Mezotelyoma (akciğer zarı, karın zarı veya kalp zarı kanseri)

Akciğer kanseri

Plörezi (akciğer zarında sıvı birikmesi)

Kronik öksürük ve göğüs ağrısı

Tüm bu etkiler, maruz kalınan asbest miktarına ve süresine göre değişir. Özellikle iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yetersiz olduğu iş yerlerinde çalışanlar bu riskle daha çok karşı karşıya kalır.

Asbest Nerelerde Bulunur?

Yüksek ısıya, kimyasallara ve sürtünmeye direnç gösteren özellikleri nedeniyle, tarihte birçok farklı uygulamada yer bulmuştur. Özellikle 1970’lerden önce inşa edilmiş binaların yalıtım malzemelerinde, çatı kaplamalarında, su borularında ve hatta bazı döşeme karolarında bu liflere rastlamak mümkündür. Otomotiv sektöründe ise özellikle balata ve debriyaj parçalarında kullanıldığı bilinir.

İnşaat sektöründe: Çimento levhalar, yer karoları, tavan kaplamaları ve yalıtım malzemeleri.

Otomotiv endüstrisinde: Fren balataları, debriyaj balataları.

Denizcilik ve gemi yapımında: Gemilerin yalıtım ve kazan kaplamaları.

Ev eşyalarında: Bazı eski ütü masaları, fırın eldivenleri, ısıya dayanıklı tekstil ürünleri.

Özellikle eski yapılar yenilenirken veya yıkılırken bu liflerin havaya karışma riski çok yükselir.

Asbest Nasıl Temizlenir?

Asbest temizliği, uzmanlık ve ciddi güvenlik önlemleri gerektiren bir işlemdir. Bu maddeyi kendinizin sökmesi ya da temizlemesi son derece tehlikelidir. Asbest temizliği için özel sertifikalı ekipler ve özel ekipmanlar kullanılmalıdır.

Asbest temizlik süreci şu adımlarla yapılır:

Risk değerlendirmesi yapılır.

Temas edilecek alan mühürlenir.

Özel filtreli maskeler ve koruyucu kıyafetler giyilir.

Asbestli malzeme özel yöntemlerle sökülür.

Malzeme sızdırmaz özel torbalara konur.

Atıklar, belirlenen özel tesislere gönderilir.

Asbestten Korunmak İçin Ne Yapmalı?

Asbestten korunmak için bireysel ve kurumsal olarak alınması gereken bazı önlemler vardır:

Eski yapılarda tadilat veya yıkım yapılmadan önce asbest raporu alınmalıdır.

Şüpheli alanlara müdahale edilmeden önce uzman incelemesi yapılmalıdır.

Asbest temizliği yalnızca yetkili kişilerce yapılmalıdır.

Ev veya iş yerinde asbestli malzeme varsa, kesinlikle kırılmamalı veya kesilmemelidir.

Koruyucu ekipmanlar kullanılmadan asbestli alanlara girilmemelidir.

İşyerlerinde düzenli eğitimler verilerek çalışanlar bilgilendirilmelidir.

Asbestli Malzemeler Nelerdir?

Pek çok farklı ürünün imalatında kullanıldığı için, günümüzde hâlâ eski tip malzeme ve eşyalar içerisinde asbestli malzemeler bulunabilir. Özellikle 20. yüzyıl ortalarında, bu minerali içeren ürünlerin sayısı bir hayli fazlaydı. Kalın yalıtım malzemeleri, ısıya dayanıklı kumaşlar ve hatta bazı ev aletlerinin parçalarında bu liflere rastlanmıştır. Yaygın görülen örnekler şunlardır:

Isı yalıtım panelleri: Eski binalarda duvar veya tavan kaplaması olarak kullanılmış olabilir.

Vinil yer karoları: 1970’lerden önce üretilen birçok karo, lif katkılı şekilde üretilmiştir.

Çimento borular: Su hatlarında veya baca sistemlerinde zaman zaman bu malzeme kullanılmıştır.

Fren ve debriyaj balataları: Otomotiv sektöründe yıpranmaya dayanıklılık sağlamak için tercih edilmiştir.

Bazı eski ev eşyaları: Fırın eldiveni ve ütü masası gibi yüksek ısıya maruz kalabilen ürünlerde karşımıza çıkabilir.